Polski beton – szarość w nowoczesnym wydaniu
15 stycznia 2015 - B
Często mówi się o dużych osiedla mieszkaniowych, że przypominają „betonowe pustynie”. Polskie miasta widzą niektórzy jako szare i ponure, zdominowane przez ciężkie, betonowe gmachy. Jeśli się nad tym głębiej zastanowić, nie jest to prawdą: na starych osiedlach mnóstwo jest zieleni, a szarość naszych miast wynika z raczej z zaniedbania budynków niż ich budulca. Współcześni polscy architekci udowadniają zresztą, że betonu nie trzeba się bać.
1. Bolesław Stelmach
Lubelski Park Naukowo Technologiczny, źródło: http://lpnt.pl
Bolesław Stelmach często nazywany jest najważniejszym polskim minimalistą, a jego architekturę porównuje się do szwajcarskiej, w której jak wiadomo dominują surowe formy z betonu. Architekt preferuje budowanie obiektów pozbawionych dekoracji, radykalnie prostych, oddziałujących proporcjami oraz materiałem. Projekty Stelmacha – to dowód na to, że budując z surowego betonu można tworzyć bardzo zróżnicowane formy, wywołujące różne nastroje, emocje, wrażenia. Lubelski Park Naukowo Technologiczny wybudowano z betonu gładkiego, jasnego. Taki sposób potraktowania budulca współgra maksymalnie uproszczonymi bryłami budynków. Wspólnie tworzą harmonijną, poważną, stonowaną całość, dobrze korespondującą z funkcją obiektu.
Nieco inaczej beton potraktował Stelmach w budynku administracyjno-biurowym, zaprojektowanym dla Sejmu RP w Warszawie. Niewielki obiekt został wkomponowany w parkowy teren na tyłach zabytkowych zabudowań sejmowych i częściowo ukryty pod ziemią. Sam budynek z zewnątrz jest prawie niewidoczny, jednak we wnętrzach Stelmach wykreował za pomocą betonu atrakcyjną przestrzeń. Różnicując faktury cementowego budulca architekt wykreował sensualne, bardzo wrażeniowe płaszczyzny dalekie od tradycyjnego rozumienia minimalizmu.
Budynek administracyjno-biurowy Sejmu RP, fot. Marcin Czechowicz, CC BY-SA 3.0
2. JEMS Architekci
Rozbudowa Biblioteki Raczyńskich, Poznań, źródło: www.jems.pl
Warszawska pracownia jest jednym z najbardziej znanych biur architektonicznych w Polsce. Zespół JEMS projektuje biurowce, gmachy użyteczności publicznej, obiekty komercyjne, budynki mieszkalne – jest chyba także jednym z najbardziej zapracowanych biur. Choć przy tak dużej ilości projektów używa się wielkiej różnorodności materiałów, JEMS Architekci mają na koncie przynajmniej kilka obiektów, w których pierwszoplanową rolę odgrywa beton. W 2008 roku, przy okazji rewitalizacji Traktu Królewskiego w Warszawie na skwerze przy Krakowskim Przedmieściu stanął wielofunkcyjny pawilon. Mieści restaurację, ale te przestrzenie ekspozycyjne czy widowiskowe. Skwer Hoovera – bo taką nosi nazwę – choć sąsiaduje z najważniejszymi stołecznymi zabytkami otrzymał prostą, surową bryłę, wzniesioną z betonu o żółtawym, ciepłym odcieniu. Z podobnego materiału wykonano także otoczenie pawilonu – czyli aranżację przestrzeni publicznej na placu. Wnętrza Skweru Hoovera także są betonowe – tym razem to już odmiana „klasyczna” tego materiału, szara.
Nowe skrzydło Akademii Sztuki Pięknych w Warszawie, źródło: www.jems.pl
Betonowe prefabrykaty stanowią o charakterze fasad nowego skrzydła Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu czy siedziby Wydziału Rzeźby warszawskiej ASP. Obie te realizacje – to rozbudowy zabytkowych obiektów. I w obu tych przypadkach z sukcesem zastosowano jasne betonowe bloki: w Poznaniu wykonano z nich minimalistyczną, elegancką „kratownicę”, kryjącą szklaną elewację; w Warszawie chropowate bloki lekko poprzesuwano względem siebie, co przełamało monotonię jasnej, stonowanej płaszczyzny fasady.
3. Archistudio Studiarek + Pilinkiewicz
Sąd Okręgowy w Katowicach, fot. ac
Katowicka pracownia od kilku lat kojarzona jest ze specyficzną „specjalizacją” projektową: Archistudio Studiarek + Pilinkiewicz ma na koncie wiele budynków, związanych z sądownictwem. Najbardziej znaną realizacją z tej kategorii jest gmach Sądu Okręgowego w Katowicach przy ul. Francuskiej. Jednak podobnych obiektów powstało więcej. Archistudio Studiarek + Pilinkiewicz zaprojektowało siedziby Sądów Rejonowych m.in. w Radzyniu Podlaskim, Zamościu, Koninie, Grajewie, Siemianowicach Śląskich. Wszystkie gmachy utrzymano z podobnej stylistyce: to poważne, eleganckie budowle o rytmicznych podziałach elewacji i prostych, pozbawionych detalu, geometrycznych formach. Istotną rolę w budowaniu wyrazu tych obiektów pełnią betonowe płyty, których architekci używają często jako okładzin elewacyjnych. Ich chłód i stonowane kolory dobrze uzupełniają surowy monumentalizm brył.
Sąd Rejonowy i Prokuratura Rejonowa w Radzyniu Podlaskim, źródło: http://archistudio.pl
4. Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie
Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, źródło: www.muzeumlotnictwa.pl
Nowa siedziba Muzeum Lotnictwa Polskiego powstała w 2010 roku na terenie dawnego lotniska Rakowice-Czyżyny. Gmach zaprojektowali pracownia Pysall.Ruge Architekten oraz Bartłomiej Kisielewski, nadając mu kształt nasuwający skojarzenia z samolotowym śmigłem. Trzy zbiegające się w centralnym punkcie segmenty muzealnego budynku wykonano z szarego betonu, który dominuje także we wnętrzach. Ekspresyjna sylwetka gmachu oraz wyrazisty budulec zostały dobrane ze względu na funkcję obiektu. „Z lotu ptaka Gmach Główny przypomina formą wirujące śmigło. Jest to jeden z najnowocześniejszych, najbardziej ekspresyjnych w swej bryle, stworzonych od podstaw obiektów muzealnych w Polsce. Wprowadza widzów w świat dawnego lotniska, przygotowuje ich do odwiedzenia m.in.: ekspozycji samolotów z okresu I wojny światowej, statków powietrznych zgromadzonych w głównym hangarze ekspozycyjnym, jednej z największych na świecie kolekcji silników lotniczych, nowej ekspozycji: „Między Wschodem a Zachodem…”, a także wita uczestników corocznych Małopolskich Pikników Lotniczych” — opisują swoją ideę pomysłodawcy muzeum.
Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie, źródło: www.muzeumlotnictwa.pl
5. Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego ICHOT Brama Poznania
Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego ICHOT Brama Poznania, źródło: http://bramapoznania.pl
ICHOT – to jedna z ciekawszych budowli, powstałych w ostatnich latach w Polsce. Niezbyt duży, kameralny budynek projektu biura AdArtis Architects mieści ekspozycję, poświęconą dziejom miejsca, w którym narodziła się polska państwowość. Stanął w miejscu o skomplikowanym charakterze: z jednej strony bowiem sąsiaduje z poznańską katedrą, zabytkowym i niezwykle ważnym z historycznego punktu widzenia obiektem. Z drugie jednak ICHOT powstał wśród zaniedbanych czynszowych kamienic, w zdegradowanej społecznie i architektonicznie okolicy.
Projektanci zdecydowali się na minimalizm: nad brzegiem rzecznego dopływu postawili betonową kostkę, którą przeszklonym mostem połączyli z ceglaną śluzą, stojącą już na wyspie Ostrów Tumski.
Interaktywne Centrum Historii Ostrowa Tumskiego ICHOT Brama Poznania, źródło: http://bramapoznania.pl
Owa kostka została wybudowana z bardzo jasnego, gładkiego betonu. Ma na tyle proste formy, że wizualnie stała się „neutralna” — nie zwraca na siebie uwagi, nie zaburzyła porządku, nie przytłoczyła okolicy. Jej betonową sylwetkę dynamizuje jedynie szklana szczelina, którą przecięto budynek tak, aby wzrok zwiedzających skierować wprost na katedralne wieże.
6. Budynek biurowy Infinite Dreams
Budynek biurowy Infinite Dreams, źródło: www.medusagroup.pl
Obok siedziby firmy Infinite Dreams trudno przejść obojętnie. Jednocześnie budynek nie od razu zdradza swoją funkcję – ma nowoczesną sylwetkę, ale jego formy są niejednoznaczne, brzmi w nich echo architektury przemysłowej. Ta zresztą była dla projektantów inspiracją – co można uznać za oczywiste, skoro budynek powstał w Gliwicach. „Nasz dialog z historią polega na tym, że estetykę przemysłową wykorzystujemy do zupełnie nowych celów”, mówią autorzy biurowca Infinite Dreams, czyli Przemo Łukasik i Łukasz Zagała z pracowni Medusa Group.
Firma Infinite Dreams zajmuje się tworzeniem gier komputerowych i aplikacji na telefony komórkowe. Niebanalna, wyrazista siedziba doskonale pasuje do charakteru działalności; wrażenie robią tu betonowe bryły poprzebijane ogromnymi oknami, surowy wyraz budowli, jej nieoczywistość.
Budynek biurowy Infinite Dreams, źródło: www.medusagroup.pl
7. Dom nad morzem
Dom nad morzem, źródło: www.ultra-architects.pl
Beton jest materiałem nie tylko wytrzymałym, uniwersalnym, elastycznym i odpornym na czynniki zewnętrzne. Jest też bardzo modny. Widać to szczególnie w nowych domach jednorodzinnych, w których umieszcza się przynajmniej detale, wykonane z tego materiału (niektóre posadzki, pojedyncze ściany, elementy bryły zewnętrznej). Rzadko niestety można spotkać przykład realizacji, w której zastosowanie betonu było nie wynikiem mody, a świadomym wyborem, podyktowanym spójną wizją budowli.
Dom nad morzem, źródło: www.ultra-architects.pl
Chwalebnym wyjątkiem jest dom nad morzem, zaprojektowany dwa lata temu przez pracownię Ultra Architects. Dom jest zaprojektowany w przewrotny sposób: z zewnątrz obito go bowiem deskami, zaś beton wypełnił wszystkie wnętrza (z betonu są ściany i sufity).
„Sięgając po niego, postanowiliśmy w maksymalnym stopniu wykorzystać możliwości, jakie daje. Kierowaliśmy się przy tym ideą całkowitej szczerości materiału — beton miał być prawdziwy zarówno w sposobie jego użycia, jak i w warstwie wizualnej” — mówią członkowie zespołu Ultra Architects. Geometryczna bryła domu z zewnątrz wydaje się więc „cieplejsza” niż wnętrza (beton zwykle uznawany jest za materiał „zimny”). Projektanci swoją koncepcję zrealizowali wyjątkowo konsekwentnie i z wielkim wyczuciem, tworząc wygodną i przytulną przestrzeń do życia.
8. Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu
Muzeum o Miejsce Pamięci w Bełżcu, źródło: www.belzec.eu
Wiele jest w polskiej sztuce i architekturze przykładów założeń przestrzennych, symbolizujących i upamiętniających ważne (często tragiczne) wydarzenia historyczne i miejsca, w których się one zdarzyły. Jednym z nich jest Muzeum – Miejsce Pamięci w Bełżcu, powstałe w miejscu dawnego obozu zagłady.
Muzeum o Miejsce Pamięci w Bełżcu, źródło: www.belzec.eu
„W wyniku jego starań w 1995 roku podpisana została umowa pomiędzy Rządem Polskim a Muzeum Holokaustu w Waszyngtonie, w ramach której na terenie byłego obozu zagłady w Bełżcu zaplanowano przygotowanie upamiętnienia blisko 500 tys. zamordowanych tu osób. W wyniku konkursu przeprowadzonego w 1997 roku wyłoniono zwycięski projekt, który poza zabezpieczeniem terenu masowych grobów miał za zadanie wyrazić za pomocą symbolicznych struktur architektonicznych tragedię osób deportowanych do obozu zagłady” — można się dowiedzieć ze strony internetowej muzeum.
Pomnik w formie rozległego założenia przestrzennego stworzył zespół rzeźbiarzy w składzie: art. rzeźb. Andrzej Sołyga, art. rzeźb. Zdzisław Pidek, art. rzeźb. Marcin Roszczyk, arch. Monika Chylińska. Towarzyszący miejscu pamięci budynek muzeum opracował zespół z pracowni DDJM: Marek Dunikowski, Jarosław Kutniowski, Piotr Czerwiński.
Beton gra w tej przestrzeni bardzo ważną rolę – jego surowy, zimny, poważny charakter współgra z nastrojem, jaki odczuwają zwiedzający to miejsce.
9. Com-Com Zone Kraków Nowa Huta
Com-Com Zone Kraków Nowa Huta, źródło: http://comcomzone.pl
W 2008 roku w Nowej Hucie zakończyła się budowa obiektu sportowego — Młodzieżowego Centrum Sportu i Edukacji. Rozległy budynek mieści pływalnię, halę sportową, siłownię, centrum wspinaczkowe, 4 sale treningowe, saunę, restaurację i amfiteatr. Obok znajduje się 5 boisk sportowych. Gmach zaprojektowany został przez zespół pod kierownictwem Wojciecha Obtułowicza, który uczynił beton zarówno głównym budulcem, jak i materiałem wykończeniowym. Betonowej bryle nadano ekspresyjne i zróżnicowane formy. Budynek wieńczy pilasty dach o zaokrąglonych „zębach”; do jednej z elewacji dostawiono betonową wieżę; do wejścia prowadzi wąski dach, wsparty na smukłych słupach. Z jasnych, betonowych płyt wykonano posadzki, ściany, detale tak wewnątrz, jak i na zewnątrz budynku. Poza tym, że mieści on wiele funkcji, został zaprojektowany jako spójna, konsekwentnie zaplanowana rzeźbiarska kompozycja betonowych płaszczyzn.